معرفی نخبگان بهبهان // گفتگو با شاعری از جنس آب و آئینه

روی مبلی آرام نشسته است و به تبلت اش مشغول است ؛ تو گویی به دنبال کلماتی جدید می گردد . حواسش به دور و برش نیست،  وقتی که صدایش می زنم ، سریع سرش را بلند می کند و لبخند می زند.

عنایت چرزیانی، شاعر جوان شهرمان، از آن هنرمندانی است که ، به تصریح بعضی شاعران پیشکسوت شهر و شاعرانی از دیگر شهرها ، این مایه را دارد که با تلاشها و خلاقیتش ، در آینده ای نه چندان دور ، در منظومه ی شعر کشورمان سری میان سرها داشته باشد و خوش بدرخشد . ۲۳ سال دارد ، و این آغاز راه هنری اوست . او ضمن آشنایی نسبتاً خوبش با ادبیات کلاسیک ، و مطالعه ی تئوریک در حوزه ی ادبیات ، توانسته در غزل سرایی که به آن تعلق خاطر بیشتری دارد ، با سوژه یابی ها و تصویرسازی ها و لحن خاص خود ، آثار زیبایی بیافریند .

آنچه در زیر می خوانید ، در واقع گپ و گفتی دوستانه است که صورت مکتوب و مصاحبه به خود گرفته است . در این گپ و گفت ، تقریباً از هر دری سخنی رفت و ، بعد از اینکه دستی به سر و روی مکتوب صحبت ها کشیدیم ، متن به این صورت سر و سامان پیدا کرد .

 

عنایت چرزیانی شعر را چه می بیند ؟ شعر را چه می فهمد ؟

شعر برای من نه آن جایگاه والایی را دارد که نمی شود در ساحت اش جسارت کرد ، و نه به آن برداشت عام زده و تفریحی که شعر را و هنر را تفنن و تفریح می بینند .  به نظرم شعر چیزی جز شعر و همه چیز نیست ؛ چیزی جز شعر نیست یعنی اصالت هنری آن و همه چیز بودن شعر یعنی پوست چیپس .

 

چنین برمی آید که به عنوان شاعری که چند سال در این رشته ی هنری دستی بر آتش داری ، قائل به یک تعریف مشخص و دقیق ، از شعر نیستی ؟ بالاخره باید یک تعریفی ، هر چند نادقیق ، از شعر به دست داد تا تفاوتش را با دیگر هنرهای کلامی باز شناخت .

من از این رو تعریف دقیقی نمی دهم و ندارم که تجربه ثابت کرد نمی شود موضوعات این چنینی را تعریف مشخصی برایشان پیدا کرد . مثلن پیشینیان ما شعر را کلام مقفا و موزون می دانستند ، ولی ما امروزه بعد از جریانات شعر نو ، شعرهایی می خوانیم که نه مقفا  نه موزون هستند . به همین خاطر ممکن است ما هم تعریفی از این مقوله داشته باشیم که آینده گان به ریشخند اش بگیرند . قطعیتی برای موضوعات هنری وجود ندارد ، چرا که مکاشفه های درونی هنرمند و میدان دید اوست که همه-هر- چه گی هنرش را به وجود می آورد . تعریف همیشه به یک موضوع جمعی مرتبط است نه شعر که یک مقوله ی فردی ست.

 

از این موضوع در می گذریم . نظرت درباره ی شعر دو دهه ی اخیر ، در گرایشها و جریانهای مختلف ، چیست ؟ پیش روی ها ، ویژگی ها ، پتانسیل ها و موانع رشد و بالندگی اش؟

به سوالات کلی باید جواب های کلی داد . این را آز آن رو می گویم که در این یکی دو دهه  با جریانات متفاوتی درگیر بودیم و هستیم ، ولی از آنجا که خود من بیشتر گرایش به غزل دارم در این مورد صحبت می کنیم . خب بعد از جریانات غزل نو که با سیمین بهبهانی و حسین منزوی به اوج خود رسید ، شاعران دیگر جریان غزل فرم و مدرن و پست مدرن را به وجود آوردند که پیشروی ها و ایده هایی گاهن نیمه کاره هم داشتند ؛ گاهی فقط در همان حدّ ایده ماند و جامه ی عمل به آن نپوشاندند ، و در برخی مواراد هم به اوج خود رسید و موفق عمل کردند .

موضوعی که ذهن  من را این مدت درگیر خود کرده مد زدگی های عجولانه ای ست که در این یکی دو دهه در ادبیات و شعر،  سردرگمی و بگیر وببند های مثبت و منفی شده ، به جا گذاشته است . ببینید جریانات فکری و ادبی ای که پایه های مانیفستی شعر ما هستند ترجمه های آثار و آرا اندیشمندان غربی ست و این اندیشه ها هیچ گاه درونی شده ی بستر اجتماعی ما نبودند و یا کمتر بوده اند . به همین خاطر می بینیم در این بازه ی زمانی کوتاه چندین و چند ژانر ادبی به وجود آمدند که هر کدام به دنبال  ارائه ی ژانر دیگر از میدان به در رفت و آنگونه که می باید و می شاید تجربه و بررسی نشد . ولی از اوایل دهه ی نود می بینیم سر و صداها تقریبن خوابید و باندبازی ها تقریبن از بین رفت ؛ شاید می خواهیم در پایان یک قرن پرماجرا ، این اواخر به یک جمع بندی برسیم .

 

دلیل این به قول تو مدزدگی ها و سردرگمی ها چیست ؟

می تواند ریشه در جهانی شدن داشته باشد . این بسیار افق و چشم انداز خوبی ست ، ولی درشعر ما بنابر بستر اجتماعی ما رویه ی دیگری پیدا کرده ست ، چرا که هم می خواهیم شعر در مدح پادشاهان با یک لحن خراسانی داشته باشیم و هم می خواهیم در این شعر مثلن از آرای فلاسفه ی اگزیستانسیال استفاده کنیم . خب می بینیم که این دو هیچ ربطی به هم ندارند و دلیل این ربط نداشتن ، نبودن امرِ تجربه و نداشتن بستری فراهم برای درونی کردن این مقولات است . از طرفی با مد شدن یک نوعِ شعری و بزرگ شدن شاعرِ داعیه دار و پی ریزی مانیفست و مؤلفه های آن ، سیل انبوهی از شاعران دیگر به سمت اش کشیده می شوند و بعد از دو سال می بینیم همه مثل هم می نویسند ، و بعد از سه سال نه خبری از آن نوعِ شعری هست و نه شاعران آن .

 

شرایط اجتماعی- اقتصادی و نوع نگاه اکثر مردم  به ادبیات و شعر ، چه تاثیری می تواند بر فعالیت ادبی شاعران و شعرشان داشته باشد ؟

بستراجتماعی شامل همه ی کنش ها و واکنش هایی ست که در یک اجتماع بر یکدیگر و در یکدیگر تاثیر می گذارند . مثلن اینکه ما یک کشور تولید کننده از لحاظ اقتصادی نیستیم می تواند تاثیر داشته باشد که از لحاظ زبانی مثلن کلمات جدید به وجود نیاوریم ، چون با تولید یک شیء جدید است که وادار به تولید واژه ی جدید می شویم و یا اینکه به دلیل نداشتن زبان مولد ، کشوری تولید کننده از لحاظ اقتصادی نباشیم ، چرا که به قولی مرز جهان ما مرز زبان ماست و، هرچه این زبان قابلیت های بیشتری داشته باشد جهان ما هم . پس ناچاریم وضعیت هنری خود را نسبت به وضعیت اجتماعی که در آن می زییم بررسی کنیم.

در جواب اینکه نوع نگاه مردم در این امر دخیل است ، بهتر است بگوییم کدام مردم؟ مردمی که امروزه به طور کلی مصرف کننده های منفعلی هستند یا مردمی که میل به مشارکت در ایجاد یک امر دارند . خب ما می بینیم در جهانی که از طرفی بنیادگرایی سعی بر وجود آوردن و مهم جلوه دادن تعصبات قومی و… دارد ، یک عده چسبیده اند به همان گذشته های دور و تعصبات قومی خود ، و در این عصر بودن شان و استفاده کردن شان از امکانات مدرن یک سوء استفاده ی صرف برای راحتی خود و گسترش ایدئولوژی خود است . مثلن در عربستان بالاترین سیستم ماشین وجود دارد ولی زن حق راننده گی ندارد . از طرفی دیگر ، سرمایه داری همه چیز را به نفع خودش مصادره کرده ست و مردم در به وجود آوردن پیرامون خود تاثیری نمی گذارند . معماری هیچ فروشگاه زنجیره ای بنابر ایده های مردمی نیست ، ولی همه ی مردم در همین فروشگاه ها خرید می کنند. موزه ها ، گالری ها و کنسرت ها تبدیل شده اند به مکانی برای کسب درآمد . بنابرین نوع نگاه مردم به هنر ، همان گونه که در نوع نگاه شان به همان فروشگاه زنجیره ای ست که مشارکتی در معماری آن ندارند ، مصرفی ست . کم دیده ایم که چند نفر قبل از ورودشان به یک فروشگاه لحظه ای مکث کنند و در مورد معماری فروشگاه گپ بزنند ، بلکه همه ذهنشان پر شده است از اینکه مدهای جدید داخل فروشگاه را خریداری کنند و مصرف کنند ؛ همین !

 

چه تاثیری این مصرف گرایی بر هنر می گذارد؟ و اینکه هنر چه رسالتی در برابر این امر دارد؟

با یک مثال شروع کنم : وقتی مردم روبه روی تلویزیون می نشینند و اخبار می بینند ، در اتمام هر خبر یک شکاف بزرگ بین بیننده و خبر به وجود می آید ، و این چیزی نیست به جز آماده شدن برای خبر بعد ، چرا که خبر دارد مصرف می شود و بعد از دو ساعت کل آن اخبار فراموش می شود ، چون اخبار جدید تا چند دقیقه ی دیگر … . شعر امروز هم از این قاعده مستثنا نیست و این باعث انبوه نویسی می شود . در فیسبوک شاعرانی هستند که هر روز شعر می گذارند و مگر در یک سال چقدر شعر می شود گفت ؟ مگر چقدر فضای تجربه نشده وجود دارد که روزانه هزاران قطعه شعر نوشته می شود ؟ تاًثیر این مصرف گرایی ، انبوه نویسی است .

 

شعر اجتماعی چیست ؟ و آیا شاعر به صرف پرداختن به مقولاتی مثل فقر ، فحشا ، ظلم و امثالهم ، شعر اجتماعی گفته است ؟

ما امروزه جامعه شناسی قرن ششم و هفتم را می توانیم از دریچه ی حتا غزل عاشقانه ی سعدی و حافظ بررسی کنیم .

فرض کنید با این نقاشی روی کاغذ رو به رو می شویم : دختری که شاخه ای گل به سمت پسری می کشد . در برخورد با این نقاشی می گوییم خب این یک نقاشی بسیار کلیشه شده و کارت پستالی است . و حق داریم . ولی اگر همین نقاشی را به صورت گرافیتی در خیابانی پر رفت و آمد روی دیوار ببینیم ، خود به خود موتور پوینده ی آن فعال می شود و شکلی از کنشی اجتماعی به خود می گیرد. چرا که یک برخورد عاشقانه در ملاء عام قرار گرفته است ؛ و دیوار پس زمینه ای تاثیرگذار بر این نقاشی است ، چنانکه صفحه ی کاغذ نبود . و مثال های دیگر. پس نمی توان گفت با پرداختن صرف به موضوعاتی که گفتی ، شعر اجتماعی سروده ایم . این هنرمند است که باید استراتژیستی بزرگ باشد و بداند در کدام موقعیتِ متنی ، چه عناصری را لحاظ کند .

شاعرانی هستند که در شعرهاشان همه را به جنگ و کشتن دعوت می کنند ، بعد مخاطب باید پشت کلمات آنها به دنبال صلح بگردد ، مثل فرمانده ای که از صبح تا شب به سربازها آموش تیراندازی می دهد ، و بعد در کلاسی انسان دوستانه آنها را به صلح دعوت می کند ؛ یعنی یک تناقض مضحک و حل ناشدنی .

 

در شهری زندگی می کنیم که در آن گویش های متفاوتی وجود دارد . آیا این گویش ها می تواند تاثیری بر شعر شاعران شهرمان داشته باشد ؟ در نمایی کلی تر ، گویش چه کمکی می تواند به شعر گفتن به زبان معیار کند ؟

من این مدت دقت کردم ، شاعرانی که به دلیل جغرافیایی و اقلیمی در خطه ای از کشور زندگی می کنند که دارای لهجه و گویش هستند ، نسبت به شاعرانی که تنها به یک زبان شعر می نویسند ، اگر نگویم موفق تر ، متفاوت تر عمل می کنند . چرا که با ترجمه ی گویش و لهجه ی خود و عناصر زیست بومی و حتی رسوم و آئین ها در ذهن و زبان شان ، این همانی هایی با زبان معیار به وجود می آید که باعث ورزِ زبانی و لحنیِ متن شان می شود و دچار یک دستی های فضایی و زبانی نمی شوند .

 

خلاصه بپرسم : وضعیت شعر بهبهان را چطور می بینی ؟

بهبهان شاعران و هنرمندان خوبی دارد و شهر هنر پروری ست . وضعیت شعر بهبهان را الان نمی دانم چون بعد از تعطیلی جلسات شعر همدیگر را کم می بینیم .

 

جلسات شعر چرا تعطیل شد ؟

خب دلایل متعددی دارد . اداره ی ارشاد که شاعران را از خود طرد کرده آنهم به دلایل غیر هنری . دلیل بعدی که نمی خواهم زیاد به آن دامن بزنیم خاله زنکی و عمو مردکی بازی های برخی دوستان است که امیدوارم به نفع هنر و شعر خود از این موارد دست بردارند . به نظرم کسی و کسانی که می خواهند سربه تن هنرمند نباشد برای شان بهتر از این نمی شود که هنرمند هنرمند را بزند ؛ به قول حسین منزوی : چون موریانه بیشه ی ما را ز ریشه خورد / کاری که کرد تفرقه با ما ، تبر نکرد

 

رابطه ی هنرمندان و بالاخص شاعران با متولیان دولتی هنر در شهرمان ، مثلا اداره ی ارشاد ، چگونه باید باشد ؟ از دید تو ، اداره ی ارشاد چه وظیفه ای در قبال شاعران و هنرمندان دارد ؟

با این وضعیت فعلی به نظر من هیچ بستری به هنرمندان داده نمی شود ، مگر اینکه مسئول مربوطه ی هنر، خودش هنرمند باشد . من نمی فهمم آیا می شود من به عنوان کسی که هیچ از مهندسی مکانیک نمی دانم ، باید بروم و سرپرست یک تیم مهندسی بشوم ؟ شرایط ما هم همین است.

 

به عنوان سوال پایانی ، شعر را تا کجا ادامه می دهی ؟ آیا هدفی داری که با رسیدن به آن هدف دیگر ننویسی؟

هدف ام که هربار بعد از نوشتن هر شعر و تکمیل شدن اش ، نوشتن شعر بعدی ست . نمی دانم هدف خاصی داشته باشم یا نه ، فعلن می خوانم و می نویسم بعضی وقت ها دانشگاه هم می روم ، ولی بیشتر به دنبال کلمات می دوم ، بعضی وقت ها هم کلمات دنبال من .

قی کنم هر چه واژه را من باز ، پی شعری نگفته می گردم

شاعر – این دزد ناشیِ کلمات – کیسه اش هرچه پر شود، خالی ست

 

شعری از عنایت چرزیانی :

 

دانه زنجیرهای پیوسته

 

دستبندم میان خون و جنون ، سینه ریزم صلیب وارونه

دانه زنجیرهای سربه هوا

دانه زنجیرهای پیوسته

مثل ابیات ممتد یک شعر ، صف کشیدند و آمدند اینجا

دانه زنجیرهای پیوسته ، ابتدا برف و انتها در مه

تله پا تی شده در این دفتر ، در شبی تیره

توی خون و رمه …. نعش من را کشان کشان بردند ، تله بر پا و تله بر پاها

تا تمام پرنده های جهان ، تا تمام درخت های جهان ، تا تمامی ابرهای جهان

توی آغوش من ببارند … آه

دانه زنجیرهای پیوسته ، می کشند از دو سو دو دست مرا

دانه زنجیرهای پیوسته! من چه بودم؟

حدیث غمناکی که دراین خانه مبتلا شده ام ، پنجه بر سطح خاک و خون بزنم

خیره در یک پرنده ی چوبی

سالها مثل گربه ای تنها

تایری شعله ور که می غلتم ، در خیابان کوچکی … در خون

زیر برفی که ناگهان بارید

مشت خاکستری به جا مانده ، پشت کرده به آن خیابان و ، شادی بچه انقلابی ها

دانه زنجیرهای پیوسته! من به تاریخ خود که می چسبم ، مثل یک ساعت شنی هستم

کاروانی شتر در آن جاری

نظم تاریخ را به هم بزنم توی این ساعت شنی حالا ؟

(ساعتم را اگر تکان بدهم

قونیه توی بلخ می ریزد ، کاروان اش اسیر رهزن ها)

*

دانه زنجیرهای پیوسته ، دانه دانه احاطه ام کردند

دانه دانه سفید و شیری رنگ

نه یکی شان اضافی است و نه کم

می درخشند و می رسند از دور ، مثل لبخند یک زن زیبا

*

زن زیبا از آن همه زنجیر

نعش سرد مرا جدا کرد و

دنده های مرا سوا کرد و

به موازات جا به جا کرد و

تار مویی در آن رها کرد و

مثل یک اسکله لب دریا … پشت این گریه ها رها کرد و…