ارجان یکی از شهرهای بزرگ روزگار خود بوده و دارای کاخ ها و عمارت های بزرگ و با شکوهی بوده است. پس از زلزله و ویرانی ارجان هر یک از این عمارت ها به تپه ای از سنگ و کلوخ و خاک تبدیل شده اند و در اثر گذر زمان و فرسایش زیر خاک مدفون شده اند . این تپه های باستانی هم اکنون در زمین های زراعی واقع شده اند و بعضی از آنها چند متر از زمین های اطراف خود بلندتر هستند و روی آنها کشت و زرع می شود. بعضی از آنها نیز توسط میراث فرهنگی حفاری شده اند و آثار باستانی آنها به موزه منتقل شده است.
تعدادی از این تپه های باستانی عبارتند از :
تِلِ حُومَه
ورودی شهر ارجان تپه بزرگی است که فعلاً آن را تل حومه می نامند. وسعت تل حومه چند هکتار است و از زمین های اطراف چند متر بلند تر است. قسمتی از تل حومه سال ۱۳۵۷ توسط میراث فرهنگی حفاری شد و تعدادی از اتاق ها از زیر خاک بیرون آمدند. این عملیات چند ماه طول کشید و طی این حفاری ها تعدادی ظروف سنگی و سفالی کشف شد. همچنین سد اسکلت انسان یافت شد که یکی از آنها جمجمه و دندان های تقریباً سالمی داشت.
یکی دیگر از مکشوفات تل حومه یک سنگ مستطیل شکل تقریباً ۸۰×۳۰ سانتی که چهار پایه سنگی داشت و دیواره ی کوتاه ۵ سانتی دور تا دور سنگ وجود داشت با یک وردنه از جنس سنگ. در لبه ی این سنگ یک ناودانی کوچک قرار داشت.
به نقل از باستان شناسان اعزامی این سنگ آبمیوه گیری بوده است و با این وردنه و ناودانی و سنگ تخت احتمالاً آب لیمو می گرفته اند.
گودال بسیار عریض و طویلی کنار تل حومه وجود دارد که کشاورزان این منطقه آن را گَهَرِ تِلِ حُومَه می گویند. گهر چند هکتار مساحت دارد.
در نزدیکی تل حومه چاه عمیقی وجود دارد که از بالا تا پایین چاه سنگ چینی شده و بین سنگ چین ها ملات زیادی به کار رفته است. حدود ده سانت ملات و یک ردیف سنگ و همینطور تا پایین چاه ادامه دارد. این چاه هنوز موجود است.
تِلِ سُورون
یکی دیگر از تپه های معروف ارجان تل سورون است شاید به دلیل اینکه خاک آن سرخ می نماید به این نام خوانده شده است.
تل سورون در محدوده ی محصور شده ی سد شهدای فعلی قرار دارد و آثار باستانی معروف بهبهان ، تابوت طلا و جسد پادشاه ارجان و حلقه ی قدرت در این تپه کشف شد.
تل اُوریسو(تل عروسان)
در حومه ی ارجان قدیم باغ های نارنج زیادی وجود داشته است و هنوز هم کشاورزان زمین های این محدوده را به نام نارنجستان می شناسند. نارنجستان حدود ………….. هکتار وسعت دارد. تل اُوریسو در زمین های نارنجستان واقع شده است . بالای این تپه زمین بزرگی نزدیک به یک هکتار را تسطیح کرده اند و در آن کشت و زرع صورت می گیرد. تپه های کوچک دیگری در نارنجستان بوده است که توسط کشاورزان تسطیح شده و از بین رفته اند.
دو تِلو
دو تپه باستانی دیگر هستند که از قدیم به جا مانده اند . قسمتی از این تپه ها نیز توسط کشاورزان تسطیح شده اما مقداری از آن هنوز باقی است. بین تل اوریسو و دو تلو زمین های زراعی وجود دارند که کشاورزان آنجا را گَمْبار می نامند.
زمین های گَمْبار فعلاً بنام مزرعه ۳ و ۴ و ۵ و ۶ شناخته می شوند.
تل سوز (تپه سبز)
یکی دیگر از تپه های باستانی ارجان است. این تپه در کنار جاده سیمان نزدیک به جاده فرعی سد شهدا قرار دارد و تابلوی کوچکی در کنار آن نصب شده و نام آن بر روی آن تابلو نوشته شده. حدود سال ۱۳۴۱ توسط خارجی ها ، چادری روی این تپه زدند و برای آن نگهبان گذاشتند و عده ای با هلی کوپتر به این تپه رفت و آمد می کردند و روی تپه حفاری هایی انجام دادند و آثاری از آن را بردند.
تل غِزینه ای
تپه ای است که نزدیک دریاچه سد شهدای فعلی قرار دارد.
تل آجری
این تپه در واقه کاخی یا عمارتی بزرگ از آجر و سفال بوده است که هنوز هم کشاورزان این تپه را بنام تل آجری می شناسند.
تل کُلْمَیْ زار
این تپه در زمین های هنرستان کشاورزی قرار دارد و گاوداری هنرستان کشاورزی روی آن ساخته شده.
دیگر تپه ها عبارتند از :
تل مسیح خانی – سَرْگِدو – اِسّیوِکا ( آسیابک ها) – باغ میرزا اسماعیلی – تل بُرْچَک – تل شَدَمْبُو زار – تل دروازه
معرفی دیگرمناطق ارجان قدیم :
جُوم بُزّار ( جمعه بازار)
در قسمتی از زمین های زراعی ارجان گودال عریض و طویلی وجود دارد. عرض ۲۰ متر و طول تقریبی ۲۰۰ متر. این زمین از زمین های مجاور حدود ۲ متر پایین تر است و در گذشته جمعه بازار در این محل قرار داشته است . در قدیم مکان های عمومی مانند حمام و بازار را حدود ۲ متر پایین تر از سطح زمین احداث می کردند بخاطر سرما و گرما. این گودال هنوز هم وجود دارد و زیر خاک های آن آثار خرابه های دیوار های جمعه بازار وجود دارد.
هنوز هم کشاورزان منطقه این زمین را بنام جُوم بُزّار می شناسند.
بَرْدِ کارگَه ( سنگ کارگاه)
در جنوب شرقی جمعه بازار، سنگ آسیاب بزرگی در زمین های کشاورزی وجود داشت به قطر تقریبی ۱٫۵ متر و پهنای حدود ۲۰ سانت. این سنگ مربوط به کارگاهی بوده که در این منطقه بوده و احتمالاً برای شیره کشی و روغن کشی کنجد استفاده می شده است. این سنگ تا ۳۰ سال پیش که تراکتور و ماشین زیاد در این زمین ها رفت و آمد نداشتند موجود بود. کشاورزان منطقه هنوز هم زمین اینجا را بنام بَرْدِ کارگَه می شناسند.
بِکُو (بکان)
ارجان توسط قباد پدر انوشیروان احداث شد. روی خرابه هایی از ارجان قدیم تر از آن. پل و سدی از قدیم روی مارون بوده که هنوز آثار آن وجود دارد. این پل و سد حدود ۲۰۰ متر
قبل از سد شهدای فعلی قرار داشته است و آثار آن نیز در دو طرف و زیر دریاچه سد شهدا وجود دارد.
وقتی سد و پل توسط سیلاب های وحشی مارون تخریب می شود اردشیر بابکان اقدام به بازسازی این منطقه می کند.محل فعلی کارخانه سیمان بهبهان مرکز اصلی ساخت و ساز های اردشیر بابکان بوده است و هنوز هم کشاورزان این منطقه از بهبهان زمین های اینجا را بکو می نامند ، که منظور از بکو همان بابکان است. (مانند حمام بکان)
